Index brieven Weerts

Brieven geschreven in de periode september 1787 tot en met eind januari 1788 door de in Deventer woonachtige Eva Alexandrina Weerts - Wentholt, (1740-1820) dochter uit een bekende Zutphens regenten geslacht, gehuwd met Mr. Arnold Jacob Weerts, (1740-1828) advocaat en afwisselend schepen en raad van Deventer .

Klik hier om direct naar de feitelijke index te gaan >>>

Inleding
Weerts samen met de meerderheid van de Deventerraad stond aan de kant van de zogenaamde Patriotten, denigrerend Keesen genoemd door hun tegenstanders. Dit was een door de verlichting ideeën geïnspireerde beginnend democratische beweging parallel aan de Franse revolutie en de Amerikaanse onafhankelijkheidsbeweging. Ze stelde de rechtmatigheid van de oude republiek aan de kaak. Deze was in het feodale Overijssel en Gelderland door aristocraten en een beperkt aantal gereformeerde regentenfamilies gedomineerd. Deze behoudende partij stond bekend als Orangisten of prinsgezinden, genoemd naar Stadhouder Prins Willem V als ankerpunt voor het oude regime. Inspirator en leidsman van de Patriotten, was Joan Derk van der Capellen (overleden in 1784.) Zijn grootste tegenstander was de dominante en reactionaire drost, de Graaf van Heiden Hompesch. Binnen Deventer waren het vooral professor van der Marck en stadssecretaris Dumbar die de intellectuele elite van de Patriotten vormden. Aan Orangistische kant was dat het raadslid en later burgemeester Putman.

Terwijl de macht van de Patriotten toenam, de staten van Overijssel de stadhouder in 1787 uit zijn functie onthieven en Nederland bestuurlijk steeds onstabieler werd, probeerde buitenlandse mogendheden een vinger in de pap te krijgen. Het bekende incident met de aanhouding van de echtgenoot van Willem V ,Wilhelmina van Pruisen, op 28 juni 1787 bij Goejanverwellesluis vormde de aanleiding voor een ingrijpen van de koning van Pruisen. In september 1787 vielen zijn soldaten ons land binnen. Utrecht werd op 16 september ingenomen. Op 19 september was Deventer aan de beurt. Militair stelden de Patriotten weinig voor. Op 28 september werd de stadhouder weer erkent door Overijssel. Nederland moest een zware prijs betalen.

De Patriotten verloren hun openbare functies en vaak ook hun baan. Er werden ook in Deventer ramen ingegooid, huizen geplunderd en mensen gemolesteerd. De achterbakse en rancuneuze Putman bestond het om terwijl hij zich officieel zogenaamd inzette voor het herstel van rust en orde samen met zijn zonen en o.a. gereformeerd predikant Houssart het volk tot terreur aan te sporen De patriotten voelden zich vogelvrij. Velen vluchten, sommigen naar het buitenland. Alhoewel dit in Deventer in vergelijk met andere delen van het land niet zeer ernstige vormen aannam was het toch een bedreigende situatie voor de slachtoffers van deze terreur zoals de briefschrijfster. Na enige tijd ontstond er weer rust. In 1795 toen de Fransen de macht overnamen keerde de situatie zoals bekend weer om.

Voor meer en vollediger informatie kan ik de volgende lectuur aanbevelen in volgorde van relevantie:

S. Schama ”Patriotten en Bevrijders” ISBN 90-5157-004-X

Ook de Patriot Arnold Weerts vluchtte voor enige tijd. Waarschijnlijk hield hij zich wel dicht in de buurt op. Zijn vrouw schreef hem in ieder geval regelmatig. Door de omstandigheden zijn de meeste brieven behalve de eerste van 17 september 1787 zonder afzender of ontvanger en zijn met opzet sommige namen weggelaten of personen indirect geadresseerd. Het is verder ook nu niet duidelijk of ze via een tussenpersoon of direct met haar man communiceerde.

Gelukkig is de eerste brief ondertekent en zijn alle brieven in hetzelfde handschrift zodat over de indentiteit van de auteur geen twijfel is. Een aantal van de brieven werden bewaard binnen de familie en berusten nu in het familie archief Weerts in het CBG, waar ik ze gekopieerd heb.

De brieven vormen mijns inziens een waardevolle aanvulling op met name het boek van Hogenstijn doordat we deze roerige tijd vanuit het persoonlijke perspectief van mevrouw Weerts kunnen volgen.

Iets over de familie:


Arnold Weerts en zijn vrouw Eva Wentholt; Cels 1818 (IB den Haag).


Het echtpaar Weerts-Wentholt had zowel een huis in Deventer, Het nog bestaande huis Brink 68 schuin tegenover de Waag, vanwaar Eva haar brieven schreef

alsook een zomerhuis en landgoed genaamd Brinkgreve in het nabijgelegen Colmschate (nu Deventer. Het landgoed is in gebruik als psychiatrische inrichting. In 1787 bestond alleen de eerste verdieping van het huis.)

Ten tijde van de brieven in 1787 waren hun volgende kinderen in leven:

Coenraad Alexander (5 jaar); Sander. Later Koopman, trouwde met Anna Maria de Jongh een zuster van Wien. Het archief Weerts is opgezet door hun zoon Daniel.

Genoemd moet nog worden dat een andere zoon Arnold Frans (1772-1787), net als zijn oudere broer in opleiding voor zeeofficier enkele maanden geleden was omgekomen door het kapseizen van zijn schip.

Regelmatig komt in de brieven de oudere zuster van mevrouw Weerts - Wentholt namelijk Elisabeth T.S. Wentholt, sinds april weduwe van Jan G.R. Op ten Noort voor. (In de brieven: suster of campervrouw) Een zoon, Joost Jan Op ten Noort, wordt kennelijk in deze periode, net als zijn vader destijds, als burgemeester van Kampen gekozen. De zusters Wentholt zijn waarschijnlijk enig erfgenaam van hun in november 1786 overleden vader Arnold Wentholt. (Hun moeder Zwanida M.G. van Munster overleed al in 1740).

Het buiten 't Ross bij Lochem, waar Weerts en zoon Jan enige tijd verbleven, en het nabijgelegen Sieberink behoorde bij de erfenis. 't Ross viel aan de oudere zuster. Mijn indruk is dat de verdeling van de erfenis op het moment van de brieven nog niet geheel afgehandeld was.

Over de taal:
Mevrouw Weerts-Wentholt schrijft in een korte en soms uitgesproken pittige stijl die, alhoewel zeker naar de huidige maatstaven niet grammaticaal correct, over het algemeen prettig leest. Naast Franse of uit het Frans verbasterde woorden gebruikt ze streekdialect (ik heb het van internet te downloaden Dialexicon Twents gebruikt om somige woorden te begrijpen) Lastiger is dat ze bepaalde woorden slechts aangeeft door de eerste 1 of 2 letters en soms de laatste letters met daartussen puntjes. Dit heeft ongetwijfeld te maken met de noodzaak tot geheimhouding en/of identificatie van genoemde personen maar ze gebruikt het ook waar geheimzinnigheid overbodig lijkt. Een bijkomende moeilijkheid is dat ze de meeste brieven omzichtig schrijft en doet alsof het niet aan haar man maar aan een derde gericht is. Toch is het na een tijdje redelijk goed te volgen alhoewel ik zeker nog niet alles begrepen heb.

Graag nodig ik u uit om waar mogelijk aan te vullen en/of verklaringen aan te dragen. Ook vragen en commentaar op mijn transcriptie zijn van harte welkom. Indien nodig stuur ik dan een scan van mijn kopie van het betreffende fragment zodat we dat samen kunnen overleggen.

Transcriptie
In de transcriptie heb ik ter verhoging van de leesbaarheid de interpunctie en het gebruik van hoofdletters zo mogelijk aangepast aan huidig gebruikt. Ook heb ik de in ongebruik geraakte afkortingen zoals Ued voor U edele ,voluit geschreven. Bij niet te interpreteren tekst of tekst restanten zijn puntjes (...) gezet. Waar bewust puntjes/streepjes gezet zijn, is deze aangegeven door streepjes (-----) Als ik vrij zeker was wat er bedoeld was heb ik het naar beste inzicht dit woord aangevuld. In alle gevallen waar ik dit gedaan heb is dit aangegeven met vierkante haken. Ik heb niets bewust weggelaten en heb de tekst zo gelaten als ze geschreven is, ook als er sprake is van vreemde, inconsequente en/of foute spelling. Uitzondering zijn: